Historia granicy polsko-niemieckiej w powiecie rybnickim wiąże się nierozłącznie z zakończeniem I wojny światowej. Śląsk, a zatem również ziemia rybnicka należały do Rzeszy Niemieckiej. W wyniku zawarcia pokoju przez państwa Ententy z Niemcami 7 maja 1919 roku, Górny Śląsk jako obszar zamieszkały w większości przez ludność Polską miał zostać przyłączony do Polski. Jednakże na skutek działań strony niemieckiej, mocarstwa zgodziły się na poddanie pod plebiscyt terenów Górnego Śląska. Głosownie jednak nie miało stanowić o bezpośrednim podziale ziemi górnośląskiej – propozycję podziału miała zaproponować dopiero Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku, ostateczne granice ustalić Liga Narodów, a zatwierdzić Rada Ambasadorów. Terror i represje niemieckie doprowadziły do wybuchu dwóch powstań śląskich jeszcze przed ustalonym terminem plebiscytu.
Zachodnia niemiecka granica w okolicach Rybnika przed I wojną światową.
20 marca 1921 r. odbył się plebiscyt, w którym wzięło udział 1188625 z 1217858 mieszkańców (i osób urodzonych na obszarze plebiscytowym) uprawnionych do głosowania. Za Polską oddano 478426 (40,3 %), a za Niemcami 706273 (59,4 %) [1]. W powiecie rybnickim na 44739 oddane głosy 27466 stanowiły za Polską, natomiast 17078 za Niemcami. W samym mieście Rybnik z 6670 głosów na Polskę przypadło 1943, a za Republiką Weimarską 4714 głosów. Na podstawie wyników przedstawiciele Anglii i Włoch zaproponowali przydzielenie Polsce jedynie dużych części powiatów pszczyńskiego i rybnickiego oraz małej części katowickiego. Wojciech Korfanty na podstawie wyników plebiscytu wg gmin przedstawił swój własny podział, który w nieco zmodyfikowanej wersji popierała Francja. Trzecie powstanie, które niebawem wybuchło było spowodowane m.in. przedostaniem się do wiadomości publicznej propozycji podziału Śląska przez Włochy i Anglię. Powstanie zmusiło Ligę Narodów do uwzględnienia woli polskiej ludności Górnego Śląska walczącej o swe narodowe prawa. Ostatecznie w dniu 20 października 1921 Rada Ambasadorów zatwierdziła decyzję Rady Ligi Narodów o podziale Górnego Śląska, która przyjęła Włoski, pośredni sposób podziału Śląska. Z obszaru plebiscytowego Niemcy otrzymały 7794 km2 (71 % terytorium) z 1116,5 tys. mieszkańców, natomiast Polska – 3214 km2 (29 % terytorium) z 996,5 tys. mieszkańców. Polska otrzymała znaczną część powiatu lublinieckiego z Lublińcem, tarnogórskiego z Tarnowskimi Górami, rybnickiego z Rybnikiem, raciborskiego i cały powiat pszczyński. Ponadto w granicach Rzeczypospolitej znalazła się Królewska Huta i Katowice.
Powiat rybnicki w czasie plebiscytu
15 maja 1922 roku Polska i Niemcy zawarły porozumienie regulujące podział Górnego Śląska, a w lipcu 1922 r. kolejne powiaty są przejmowane przez polską administrację, w tym również rybnicki, który 3 lipca 1922 wrócił do macierzy.
Granica polsko niemiecka na Lukasynie (Lukasine) na ulicy Rybnickiej, 3 km przed Raciborzem w 1922 r.
Przebieg granicy pośród pól w Markowicach.
W wyniku podziału Górnego Śląska na część Polską i Niemiecką powiat rybnicki stał się powiatem granicznym. Zmieniła też się jego północno zachodnia granica. W Niemczech pozostały między innym Rudy, Pilchowice czy Stanica, natomiast włączono do niego z powiatu raciborskiego Gorzyce, Rogów, Lubomię i Kornowac, Przyszowice i Gierałtowice z powiatu gliwickiego oraz Bujaków z powiatu zabrzańskiego. Granica państwa na terenie powiatu rybnickiego biegła od południa wzdłuż Odry, dalej pod Raciborzem obok Raszczyc przez Górki, Stodoły, Wilczą obok Knurowa i Przyszowic do Makoszów, które znalazły się w powiecie rudzkim.
Przebieg granicy w Górkach Śląskich.
Przebieg granicy w Górkach Śląskich.
Granica rozdzielająca pola Kuźni Nieborowickiej.
Granica pomiędzy domami w Kuźni Nieborowickiej.
Granica pomiędzy domami w Kuźni Nieborowickiej.
Po plebiscycie i trzecim powstaniu przez kilka miesięcy trwało wytyczanie linii granicznej oddzielającej część polską od niemieckiej. Została wyznaczona za pomocą białych słupków z literami P i D, które w wielu miejscach zachowały się do dnia dzisiejszego. Granica przebiegała pomiędzy domami, przez zakłady przemysłowe i pola często w sposób wręcz absurdalny. Na drogach postawiono szlabany i założono posterunki celne przy przejściach. Najgorszy podział był jednak dla ludzi, którzy aby odwiedzić najbliższą rodzinę musieli przekraczać granicę. Prawie do samego końca II Rzeczpospolitej była to bardzo spokojna granica.
Okolice Rybnika w 1945 r. z zaznaczonym przebiegiem byłej granicy polsko-niemieckiej.
8 października 1939 województwo śląskie wraz z innymi polskimi ziemiami zachodnimi zostaje wcielone przez Hitlera do III Rzeszy, wchodząc w skład rejencji katowickiej, a potem tworząc prowincję górnośląską
Wyznaczona ponad 85 lat temu granica istnieje jednak do dziś. Linia rozdzielająca powiat rybnicki od raciborskiego biegnie prawie w ten sam sposób, podobnie jest z biskupstwem, które w „starej” części powiatu rybnickiego podlega pod kurię gliwicką, zaś dzisiejszy powiat rybnicki pod katowicką.
Szymon Strzeja
