Zapomniany Rybnik

Pamięci Zygfryda Weinera

Na granicy Nadleśnictw Rybnik i Rudy, w lasach pomiędzy Zwonowicami, Jankowicami i Górkami Śl. płynie pozornie bezimienny potok z dala od domostw. Źródła jego biją na południe od skrzyżowania drogi leśnej Górecka z dawną kolejką wąskotorową (tzw. Klajnbanką), w okolicach lasów i mokradeł zwanych: Pónybór, Godulowiec, Okrągłe Bagno, Zapadły Młyn i Głębokie Doły. Potok płynie w kierunku południowo – wschodnim aż do stawu zwanego Buczkowiec, który znajduję się po prawej stronie szosy do Zwonowic, za drugim przejazdem kolejowym w Suminie PKP. Na całej tej długości potok stanowił naturalną granicę pomiędzy klasztorem cystersów w Rudach a właścicielami Suminy i Górek. W latach 1922 – 1939 potok stanowił wodny dział graniczny pomiędzy Polską a Niemcami.

Już w 1491 roku właściciel Suminy i Górek Jasiek Szeliga z Rzuchowa zawarł umowę z ówczesnym opatem klasztoru rudzkiego Janem. Na mocy tego dokumentu Jasiek mógł założyć rybnik (staw) na Twardym Potoku pomiędzy Zwonowicami i Suminą przy drodze prowadzącej od sumińskiego młyna ku Zwonowicom. Grobla na zwonowickim (zwonowskim) gruncie opat udostępnił właścicielowi Suminy, aby można było groblę i staw bez przeszkód naprawić w razie potrzeby. Za rok użytkowania tego stawu przyrzekł Szeliga na świętego Marcina wnosić opłatę w wysokości 12 groszy w monecie raciborskiej. Cystersi przywiązywali dużą wagę do skrupulatnego wyznaczania i utrzymania granic swoich włości, które w dużej mierze znajdowały się w głębokimi lesie. Po kasacji klasztoru w Rudach specjalna komisja archiwalna w składzie Bisching i Stenzel dokonała inwentaryzacji i spisu dokumentów w kancelarii klasztornej, które zostały po działalności cystersów z Rud. Wśród dokumentów zachował się dokument o założeniu stawu Bu(r)czkowskiego w 1491 roku, tego samego opisanego powyżej.

W 1653 roku ponownie spisano umowę, aby odnowić starą średniowieczną granicę na ww. odcinku pomiędzy Opatem Emanuelem Pospelem a Wacławem Raszczyckim, właścicielem Gaszowic, Suminy i Górek. Do umowy dołączono skrupulatne mapy powiatowego geodety Viebiga z Pszczyny. Odcinek graniczny z 17 wieku oparty jest na naturalnych przeszkodach takich jak: wzniesieniu (Ostra Góra), moczarach (Okrągłe Bagno), groblach a raczej wąwozach (Grabiczowa Grobel), sztucznie zbudowanych stawach (Buczkowiec oraz Borowiec) oraz potokach. Potok na granicy gruntów klasztornych to właśnie wspomniany pod koniec 15 wieku Twardy Potok. Dokument precyzuje, że granica biegnie wzdłuż Twardego Potoku od Ostrej Góry, mija staw Buczkowiec, Okrągłe Bagno i osiąga grunty folwarku Jankowskiego przy granicy z Szymocicami. Możemy więc z całą pewnością przyjąć, że potok płynący pomiędzy Zwonowicami a Górkami nie był bezimienny i nazywał się Twardy Potok, a ujście jego do rzeki Suminy znajduje się w pobliżu oczyszczalni ścieków w Suminie. Do tego potoku wpada tuż przy linii kolejowej Sumina PKP – Jejkowice inny potok, którego źródła biją w okolicach dzisiejszego potężnego zakładu Classen. Na tym potoku cystersi zbudowali kilka innych stawów na gruntach klasztornych, widocznych na mapie. Pozostałością po tych stawach są jeszcze dobrze zachowane groble i ścieżka rowerowa (droga pożarowa) biegnąca po groblach od strony Zwonowic.

Staw Buczkowiec istnieje wciąż i stanowi idealne środowisko dla rozwoju ciekawych gatunków flory i fauny. Cenne tereny leśne położone są na południe oraz południowy – zachód od Zwonowic blisko szosy (oddziały leśne nr 113, 132, 132 a i 135). Rosną tu: grzebienie białe, rosiczka okrągłolistna, a w okolicznych lasach – widłak jałowcowaty, widłak goździsty, podrzeń żebrowiec. Również w dolinie Twardego Potoku znajduje się ostoja bociana czarnego. W celu zachowania stanowisk tych gatunków, na opisywanym terenie powinna być prowadzona racjonalna gospodarka leśna.

Również tereny leśne po stronie Zwonowic zwane Grabiczem w dolinie potoku kryją ciekawe historie, podanie i legendy. Legendy krążą jeszcze wśród mieszkańców Górek Śląskich i Zwonowic. Na jednym z wzniesień w samym centrum Zwonowic zwanego Winną Górą (Weinberg z niemieckiego) znajduje się leśniczówka wybudowana za czasów księcia raciborskiego, około 1870 roku. Przed wybudowaniem leśniczówki znajdowała się tam drewniana wieża z dzwonem bijącym na alarm (trwogę). Dzwon wzywał wiernych na Anioł Pański, ludzi do pracy do tutejszego folwarku oraz ostrzegał przed wrogimi wojskami: Turkami i Szwedami. Turkami straszono miejscową ludność, chociaż nigdy się nie pojawiły w okolicy. Z tymi ostatnimi miejscowi toczyli na terenie wsi krwawe boje w obronie swoich domostw i opactwa cysterskiego w Rudach. Świadczą o tym dwie mogiły szwedzkie przy drogach do Jankowic i Szczerbic. Najprawdopodobniej nie byli to sami Szwedzi, lecz wojska sprzymierzone. W czasie jednego z takich najazdów na wieś okoliczna ludność znalazła schronienie w okolicznym lesie, na Grabiczu. Ponoć ludność miała założyć nową osadę w głuszy Grabicza, nad Twardym Potokiem. Miał znajdować się tam też młyn. Podobną wersję usłyszałem o młynie na Godulowcu od mieszkańców Górek Śl., który miał się zapaść w czasie zakazanych zabaw w czasie Wielkiego Postu.

Można by uznać jedynie za ciekawe i barwne wspomniane podania miejscowych, opowiadanych dawniej przez naszych dziadków w świetle świec, gdy nie było jeszcze telewizorów, komputerów i radia, gdyby nie jeden fakt. Droga do Suminy Dworzec i dalej na Górki, Lyski została wybudowana dopiero po podziale Górnego Śląska, w latach 30 –tych 20 wieku. Doprowadziła ona do granicy państwowej, tzw. rokada. Zatem współczesna droga asfaltowa do Lysek, Suminy i Górek Śl. inaczej przebiegała wcześniej.

Kolonię Przedewsie w Zwonowicach założono pod koniec 18 wieku na fali osadnictwa frydrecjańskiego. Równo rozmieszczono chałupy po obu stronach współczesnej ulicy Krasickiego, nie wzdłuż Sumińskiej. Chłopi z Przedewsia i z Lipia (ul. Jankowicka) to byli robotnicy leśni, którzy mogli zamieszkiwać przez wiele lat na Grabiczu, w lesie. To byli węglorze oraz pracownicy mielerzy, związani z produkcją węgla drzewnego i smoły. W czasie poszukiwań archeolodzy z Muzeum w Wodzisławiu Śl. zlokalizowali przynajmniej 4 mielerze w tutejszych lasach. Zatem droga mogła biec ze Zwonowic wokół góry na Turmie i byłego folwarku w lesie zwanego Ogrodzonka do Buczkowca i dalej do Sumińskiego młyna. Dopiero w połowie 18 wieku droga biegła od Przedewsia w kierunku Buczkowca do młyna i tartaku w Suminie i dalej prosto do kościoła farnego w Lyskach.

To mogło by potwierdzić istnienie zapomnianej osady mieszkańców Zwonowic, którzy znaleźli schronienie w lesie przed wrogimi najeźdźcami w dolinie Twardego Potoku po usłyszeniu dzwonów zwonowskich.

Obecnie schronienie znalazły z dala od najbliższych osad, dymów kominów rzadkie okazy flory i fauny. Dlatego należy chronić to miejsce przed działalnością człowieka. Jeszcze w początkach lat 90-tych ubiegłego wieku nad Twardym Potokiem, na moczarach utonęła kobieta. Obecnie w miejscach dawnych bagien i moczarów unoszą się tumany kurzu wskutek nadmiernego osuszania i wyrębu lasów łęgowych.

Henryk Postawka

Strona 165 – proponowany obszar w postaci rezerwatu przyrody: http://www.wbu.wroc.pl/pliki/SZP_pasma_Odry_%20synteza_2002.pdf

Bibliografia

1. Scripta Rudensia, Problematyka ochrony przyrody s.150 – 160.
2. Archiwum Prywatne Jana Magiery ze Zwonowic.
3. Codex Diplimaticus Silesiae Bd.2, Urkunden der Kloster Rauden und Himmelwitz, der Dominicanen und Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor. Breslau 1859, s. 69-70.
4. Grzegorz Walczak, Tajemnicza Sumina, Czerwiona – Leszczyny 2011
5. Wywiady z Anią Zientek, Weroniką Sombrowski, Piotrem Mazurkiem.
6. Archiwum Państwowe w Katowicach, oddział w Raciborzu. Komora Książęca.

Zalajkuj  https://www.facebook.com/LasyrudzkieChronmyJe

Legenda:

1. Droga leśna Górecka (Nadleśnictwo Rudy).
2. Droga leśna Szymocka (Nadleśnictwo Rudy)
3. Droga pożarowa Grabowa (Nadleśnictwo Rybnik)
4. Okrągłe Bagno.
5. Wzgórze Turm 284 m. n.p.m.
6. Kolonia Przedewsie (ul. Krasickiego w Zwonowicach).
7. Droga Objazdowa (Nadleśnictwo Rudy).
8. Droga leśna Trawiasta na Zwonowice (Nadleśnictwo Rudy).
9. Las zwany Pónybór.
10. Las zwany Żydowina (pomiędzy Klajnbanką a Górecką).
11. Droga pożarowa Górecka (Nadleśnictwo Rybnik).
12. Staw Buczkowiec (Nadleśnictwo Rybnik).
13. Wzniesienie Ostra Góra 253 m. n.p.m. .